Życie można podzielić na kilka etapów. Każdy z nich ma swoje blaski i cienie. W każdym ważne są inne doświadczenia, kamienie milowe, które większość osób w danym okresie powinna osiągnąć. Wydaje mi się istotne dla zrozumienia samego siebie i otoczenia, żeby być świadomym tego, czego po poszczególnych etapach można się spodziewać.
Ważne jest jednak, aby pamiętać, że podział ten jest umowny. Nie stosuje się on do każdego w 100%. Szczególnie płynne są granice wiekowe – mogą być one bardziej drogowskazem, aniżeli jednoznacznymi wytycznymi dotyczącymi tego, do kiedy trzeba opanować dane umiejętności.
Okres niemowlęcy (od urodzenia do pierwszych urodzin)
Pierwszy rok życia jest czasem, kiedy najbardziej jesteśmy zależni od opiekunów. To właśnie wtedy dziecko potrzebuje przede wszystkim bliskości i reagowania na jego zmieniające się nastroje. Mitem dotyczącym tego okresu jest, że częste tulenie i przychodzenie na każdy płacz dziecka może je „rozpuścić”. Nie w tym czasie. Niemowlę poprzez to, że najważniejszy dla niego dorosły (zwykle matka) od razu reaguje na jego potrzeby w sposób adekwatny, uczy się, że w przyszłości na bliskich może polegać. Jednocześnie wiąże się to z nauką tego, że jego potrzeby są istotne i o siebie trzeba dbać.
Co jest zagrożeniem w tym czasie?
Rodzice, którzy nie reagują na dziecko, z różnych przyczyn.
Co kształtuje się w niemowlęctwie?
Ufność do innych i opiekowanie się sobą samym. Problemy w relacjach na tym etapie mogą skutkować rozwojem strachu przed światem i nieufnością wobec ludzi.
Kamienie milowe w tym czasie (przedziały bardzo przybliżone, uogólnione):
- samodzielny siad: 7-8 miesiąc,
- raczkowanie: 9 miesiąc,
- pierwsze słowa mające znaczenie: 10-13 miesiąc.
Okres poniemowlęcy (drugi-trzeci rok życia)
Czas „żłobkowy” jest dla dziecka momentem, kiedy rozwija się niezwykle intensywnie, a rozwój ten jest coraz bardziej naznaczony samodzielnością. Dziecko wstaje, zaczyna chodzić, coraz więcej mówi. Jest dużo bardziej komunikatywne i mobilne. Pozwala mu to lepiej poznawać świat, a także zdobywać coraz to nowe kompetencje. Najistotniejsze w tym etapie jest to, żeby dziecko nauczyło się podstawowej samodzielności (typowe dla tego czasu jest zresztą podkreślanie w wypowiedziach słów „ja” i „moje”).
Nie chodzi natomiast o to, aby dzieci były niezależne od rodziców. Wręcz przeciwnie – mały człowiek w kształtowaniu poczucia, że potrafi sam robić różne rzeczy bardzo potrzebuje wsparcia ze strony opiekunów. Kogoś, kto doceni („wow, tak dużo już potrafisz!”, „świetnie sobie radzisz!”), uwierzy w możliwości („tym razem się nie udało, ale może następnym się uda”) i kto będzie do zwiększania samodzielności zachęcał („dzisiaj sam zrób sobie kanapkę”, „pomożesz mamie w pieczeniu ciasta?”, „co myślisz o zasadach, które ustaliliśmy?”).
Jeżeli dziecko nie będzie miało odpowiedniego wsparcia i potwierdzenia od rodziców, że dużo umie i jest samodzielne, samo zacznie w to wątpić. Porażki mogą skutkować wstydem, który przeszkadza w dalszym rozwoju i zdobywaniu nowych umiejętności. Dodatkowo dziecko, które nie wie, czy robi dobrze, zaczyna wątpić w swoje umiejętności, jest ich niepewne, nie próbuje więc dalej odkrywać świata, bo „i tak nie ma sensu”.
Co jest zagrożeniem w tym czasie?
Rodzice nadmiernie opiekuńczy, nie dający dziecku przestrzeni do badania otoczenia na własną rękę, np. poprzez nadużywanie słów „uważaj” i „ostrożnie”. I, z drugiej strony, rodzice będący „za daleko”, np. poprzez brak zainteresowania dzieckiem.
Co kształtuje się do trzeciego roku życia?
Początkowa samodzielność, poczucie bycia odrębną od rodziców osobą, a także chęć do aktywności, siła woli. Problemy w tym okresie mogą skutkować rozwojem wstydu i niepewności.
Kamienie milowe w tym czasie (przedziały bardzo przybliżone, uogólnione):
- Chodzenie 1,5 roku
- Poznawanie samego siebie w lustrze 1,5 roku
- Składanie prostych, dwuwyrazowych zdań
- Korzystanie z toalety
Dane oparte w większości na koncepcji stadiów rozwoju psychospołecznego E. Eriksona
Bibliografia:
Brzezińska A. (2020). Rozwój w okresie dzieciństwa i dorastania: środowisko rozwoju, zadania rozwojowe, nabywane kompetencje. W: Grzegorzewska I., Cierpiałkowska L., Borkowska A. Psychologia kliniczna dzieci i młodzieży. s. 496-512. Warszawa: PWN.
Schaffer, D., Kipp K., (2015). Psychologia rozwoju. Od dziecka do dorosłości. Gdańsk: Wydawnictwo Harmonia Universalis.
AGATA WALKUSZ
Czytaj też Czy dzieciom potrzeba swobody?