Podjęcie decyzji o udaniu się na terapię to jedna sprawa, natomiast wybór jej rodzaju to już osobna kwestia. Opcji jest wiele. Niektóre z nich posiadają pewne cechy wspólne, pozostałe skupiają się na innych obszarach funkcjonowania klienta. Zatem czego możemy się spodziewać po poszczególnych nurtach psychoterapii?
Terapia psychodynamiczna
Terapeuci psychodynamiczni zakładają istnienie trzech płaszczyzn ludzkiej psychiki. Pojęcie „id” odnosi się do sfery naszych potrzeb i popędów. „Superego” jest związane z regułami obowiązującymi w naszym środowisku. „Ego” zaś stanowi to, co odróżnia nas innych osób, a więc nasz indywidualny sposób bycia. Czasem zdarza się, że któryś z tych elementów w nas przeważa, co może prowadzić do różnych trudności w codziennym funkcjonowaniu.
Kolejny sposób oddziaływania to uświadamianie tego, co nieświadome. Co to właściwie znaczy? Terapeuci psychodynamiczni za nieświadome uznają te zjawiska psychiczne, których „źródła” nie są nam znane. Powiedzmy, że odczuwamy niechęć do nowopoznanej koleżanki z pracy, jednak zapytani o przyczynę tych negatywnych odczuć, nie jesteśmy w stanie udzielić odpowiedzi. W tej sytuacji terapeuta może nas zachęcić do analizy skojarzeń, fantazji lub snów w celu odnalezienia podstaw naszych uprzedzeń. Często nie jest to łatwe, ze względu na stawiany przez nas opór, czyli tendencję do „usuwania” z pamięci trudnych doświadczeń, które dobrze jest przepracować.
Terapia może też obejmować przeciwdziałanie przeniesieniom, czyli „myleniem teraźniejszości z przeszłością”. Przykładowo mężczyzna wychowywany przez nadopiekuńczą matkę może oczekiwać, że jego partnerka również będzie go wyręczała z większości obowiązków. Można to poniekąd uznać za przesunięcie swoich doświadczeń w czasie. Początkowo terapeuci psychodynamiczni skupiali się na doświadczeniach z dzieciństwa, jednak obecnie kładzie się też nacisk na relacje interpersonalne oraz wpływy kulturowe, z którymi styka się klient.
Terapia poznawczo-behawioralna
Jak sugeruje nazwa, nurt ten powstał z połączenia terapii poznawczej oraz behawioralnej. Sfera poznawcza odnosi się do sposobów postrzegania i przetwarzania informacji, natomiast element behawioralny obejmuje obserwowalne reakcje na konkretne sygnały płynące z otoczenia lub naszego wnętrza. Takie powtarzające się wzorce zachowań i schematy myślenia to inaczej nawyki. Mogą mieć one charakter zarówno pozytywny np. adekwatna samoocena czy dbanie o higienę snu, jak i negatywny np. nadmierna potrzeba kontroli lub uzależnienia. Jeżeli nasze przyzwyczajenia sprawiają nam cierpienie, utrudniają funkcjonowanie w relacjach, a mimo to nadal sztywno się ich trzymamy, być może potrzebujemy pomocy w dokonaniu zmiany.
Terapeuta poznawczo-behawioralny wspiera klienta w formułowaniu myśli w sposób wzmacniający korzystne formy działania, wykorzystując wiedzę dotyczącą uczenia się, motywacji oraz różnic indywidualnych. Popularną metodą pracy jest system żetonowy, stosowany m.in. wśród dzieci. Polega on na tym, że w zamian za wywiązanie się z pewnych zobowiązań, podopieczny dostaje określoną ilość żetonów, które później może wymienić na wybrane przywileje. W terapii par natomiast zachęca się uczestników do tworzenia kalendarzy, w których odnotowują np. troskliwe zachowania partnera. Osoby zmagające się z zaburzeniami lękowymi mogą spróbować odwrażliwiania, którego celem jest stopniowe zmniejszanie negatywnej reakcji na dany obiekt. To tylko niektóre z metod wykorzystywanych w terapii poznawczo-behawioralnej, która ciągle zyskuje na popularności.
Terapia humanistyczna
Psychoterapeuci reprezentujący tę szkołę zakładają, że trudności, z którymi się mierzymy, wynikają z frustracji istotnych z punktu widzenia psychologii potrzeb, takich jak miłość czy autonomia. Spotkania z osobą prowadzącą terapię mają zapewnić klientowi pracę nad doświadczeniami emocjonalnymi oraz zachęcać do refleksji nad znaczącymi wartościami i decyzjami życiowymi. Terapia skierowana jest bardziej na pracę nad teraźniejszym i przyszłym funkcjonowaniem podopiecznego niż na jego doświadczeniach z przeszłości.
Nurt humanistyczny jest czasem określany jako „skoncentrowany na kliencie”. W dużej części to właśnie on decyduje o poziomie intensywności pracy. Terapeuta wspiera go w dążeniu do samoakceptacji, która zmniejsza poczucie zagrożenia i ułatwia funkcjonowanie wśród ludzi. Uznanie tego kim jesteśmy i do czego dążymy, pozwala nam prowadzić wewnętrzny dialog i budować samoocenę na podstawie własnych spostrzeżeń i odczuć. Należy zaznaczyć, że skupienie na kliencie jest elementem każdej terapii, jednakże odgrywa szczególną rolę w psychologii humanistycznej.
Terapia Gestalt
Gestalt to słowo pochodzące z języka niemieckiego, oznaczające postać lub figurę. W kontekście terapii wiąże się z nadawaniem struktury doświadczeniom. Przykładowo, pojęcie szkoły może kojarzyć się z pełnieniem roli ucznia, nauczyciela, obowiązkami, przyjaciółmi, ale także ze zmysłami wzroku (kolory ścian, wielkość okiem, ilość ławek), słuchu (dźwięk dzwonka, gwar rozmów, hymn szkoły) itd. Te elementy tworzą wspólnie figurę, która powinna nas pobudzać do działania i realizacji potrzeb.
Proces ten ulega zaburzeniu, kiedy klient skupia się na działaniu zgodnym z oczekiwaniami społeczeństwa i zaniedbuje własną autonomię. Odgrywanie fałszywych ról prowadzi do frustracji, napięcia emocjonalnego i chorób somatycznych. Terapia ma być szansą na rozwój osobowości klienta i odnalezienie przez niego prawdziwego „ja”. Określenie swoich rzeczywistych dążeń powinno się łączyć z akceptacją odpowiedzialności za własne decyzje. Terapia bywa prowadzona grupowo, przy wykorzystaniu takich narzędzi jak psychodrama i wizualizacja. Klient jest zachęcany do analizy bieżących doświadczeń poprzez przyjmowanie postawy „tu i teraz”.
Każdy z nurtów psychoterapeutycznych posiada rozbudowane założenia i metody pracy. Oprócz tych opisanych w artykule istnieją również inne sposoby pracy z klientem. Wielu specjalistów stara się łączyć w swojej praktyce idee pochodzące z różnych szkół. Pamiętajmy, że psychoterapia jest kwestią bardzo indywidualną. Być może będziemy potrzebowali kilku prób zanim odnajdziemy tą odpowiednią, dlatego nie należy się zrażać, ale poszukiwać kolejnych opcji.
Dorota Kreft