Życie można podzielić na kilka etapów, każdy z nich ma swoje blaski i cienie. W każdym ważne są inne rzeczy, kamienie milowe, które większość osób w danym okresie powinno osiągnąć. Wydaje mi się istotne dla zrozumienia samego siebie i otoczenia, żeby być świadomym tego, czego po poszczególnych etapach można się spodziewać.
Ważne jednak, by pamiętać, że podział ten jest umowny. Nie stosuje się do każdego w 100%. Szczególnie płynne są granice dotyczące granic wiekowych – mogą być one bardziej drogowskazem, aniżeli jednoznacznymi wytycznymi dotyczącymi tego, do kiedy trzeba opanować dane umiejętności.
Okres adolescencji (jedenasty–dwudziesty rok życia)
Wchodząc w wiek nastoletni, w życiu młodego człowieka zmienia się nie tylko dodatkowa cyfra na torcie. Jego ciało zaczyna się zmieniać – dziecko powoli rozpoczyna proces przejścia w osobę dorosłą. Dzieje się to zarówno na poziomie fizycznym (kształtowanie cech płciowych, gwałtowny wzrost, burza hormonów), psychicznym (rozwój zdolności poznawczych, moralności, wiedzy, kształtowanie własnej tożsamości), jak i społecznym (tworzenie bliższych relacji, takich jak przyjaźnie czy pierwsze związki romantyczne, stopniowe uniezależnianie się od rodziców). Krótko mówiąc: dużo się dzieje.
W tym natłoku stopniowych zmian młoda osoba może czuć się zdezorientowana, nie do końca rozumieć wszystko, co się z nim i wokół niego dzieje. Naturalna jest w tym czasie mniejsza kontrola emocji wynikająca, miedzy innymi, ze zmian hormonalnych. Nastolatek poszukuje też swojego miejsca w świecie, tego w co tak naprawdę wierzy i czego chce. Jest to proces długotrwały, który nie ma jednoznacznego punktu końcowego – to, co sobie wymyślimy w tym czasie podlega weryfikacji przez całe życie. W tym momencie natomiast zaczynamy tworzyć grunt pod dalszą eksplorację własnej tożsamości.
Co się przez to zmienia?
Chociażby to, że osobami szczególnie ważnymi, na których skupia się uwaga, powoli przestają być rodzice. Coraz większe znaczenie młody człowiek przypisuje swoim rówieśnikom. To oni stają się wyznacznikami stylu, tego, co wypada i czego nie wypada, ale też silniej oddziałują na poczucie własnej wartości, samoocenę, pewność siebie. Poczucie przynależności do jakiejś grupy znajomych jest tutaj bardzo ważne.
Nie oznacza to, że rodzice nie są ważni. Wręcz przeciwnie – świadomość, że w domu można porozmawiać z zaufanymi osobami, które dadzą wsparcie, daje poczucie spokoju i bezpieczeństwa, także w tym okresie. To, co się zmienia, to rodzaj interakcji pomiędzy rodzicami a dzieckiem. W związku z potrzebą kreowania samodzielności i pokazywania jej znajomym, nastolatek może być mniej skory do otwartego wyznawania uczuć wobec rodziców. I to, że zaczyna na nich narzekać, a zamiast „mama” czy nawet „mamusia”, woli określenie „moja stara”, nie musi oznaczać, że mniej kocha, mniej się przejmuje.
W czasie dorastania pojawia się też bunt młodzieńczy, czyli kolejna rzecz trudna do przełknięcia przez rodziców. Ich dotychczas poukładane dziecko nagle zaczyna pyskować, łamać zasady, nie mówi im już o wszystkim. Na pytanie, jak było w szkole odpowiada „ok” i idzie do swojego pokoju, trzaskając drzwiami. Bez wątpienia, może to być trudne do zaakceptowania. Jednak buntowanie się jest potrzebne młodemu człowiekowi w poszukiwaniach własnej drogi w życiu. Słyszałam nawet opinię, iż rodzice powinni czuć się dowartościowani w swoich kompetencjach rodzicielskich, jeśli ich dziecko otwarcie wyraża bunt przeciwko nim – oznacza to, że w tej relacji czuje się bezpiecznie.
Co jest zagrożeniem w tym czasie?
Wpływ rówieśników. Oprócz tego, że znajomi mogą pomagać nastolatkowi rozwijać się i znajdować siebie, możliwe jest również zachęcanie do działań ryzykownych, takich jak przedwczesne kontakty seksualne, stosowanie różnego rodzaju używek czy nawet wchodzenie w konflikt z prawem. Wszystkie te elementy same w sobie także są zagrożeniem w tym czasie, ponieważ zakłócają rozwój, nie tylko pod względem społecznym, ale także emocjonalnym i poznawczym.
Dane oparte w większości na koncepcji stadiów rozwoju psychospołecznego E. Eriksona
Bibliografia:
Brzezińska A. (2020). Rozwój w okresie dzieciństwa i dorastania: środowisko rozwoju, zadania rozwojowe, nabywane kompetencje. W: Grzegorzewska I., Cierpiałkowska L., Borkowska A. Psychologia kliniczna dzieci i młodzieży. s. 496-512. Warszawa: PWN.
Schaffer, D., Kipp K., (2015). Psychologia rozwoju. Od dziecka do dorosłości. Gdańsk: Wydawnictwo Harmonia Universalis.
AGATA WALKUSZ